Bostonlu bir müzisyen olan Brian Camelio’nun kurmuş olduğu Artistshare adli kitlesel fonlama platformu finansal destek arayan sanatçıları bu desteği vermek isteyen müzik severlerle bir araya getirip, yapılan bu yârdim karşılığında da destekleyenlere VIP bilet, çeşitli aktivitelere ve organizasyonlara katılım gibi ayrıcalıklar sunuyordu. Bloomberg Magazin’e göre kitle fonlamasının babası olan Camelio, mezkur platform aracılığıyla kitle fonlama olgusunu 2003 yılında hayatımıza sokuyordu. 2005 yılına girdiğimizde ise ABD’li caz sanatçısı Maria Schneider müzik alemindeki en prestijli ödüllerden biri olan Grammy ödülünü söz konusu kitle fonlama şirketi aracılığıyla elde ettiği finansal destekle kazanıyordu.
Ödül bazlı ve hisse bazlı kitle fonlaması, kitle fonlamasının en sık görülen iki örneği olmakla beraber, özellikle Anglo-Sakson hukuk siteminin mevcut olduğu ülkelerde kitle fonlamasının bir diğer çeşidi olan Dava Kitle Fonlaması (Crowd Litigation Funding) son yıllarda pazar payını iyice arttırmıştır. Kısaca DKF olarak adlandırabileceğimiz bu kurum Alternatif Dava Kitle fonlamasının (Alternative Litigation Funding) daha spesifik bir görünümüdür. Alternatif Dava Kitle Fonlaması, İngiltere ve Avustralya’da davaların finanse edilmesinde görülen bir dava fonlama çeşidi olup, davanın davacı dışında başka bir 3. kişi tarafından, öncesinde taraflar arasında yapılmış bir sözleşmeye dayanılarak davanın fonlanmasıdır. Bu sözleşme genellikle dava sonucu kazanılacağı tahmin edilen maddi menfaat baz alınarak gereken dava harçları ve sair masrafların fonlayan kurum (yatırımcı) tarafından karşılanmasıyla kurulur. Dava Kitle Fonlamasında ise davanın fonlanması çok sayıda ve birbirleriyle herhangi bir ekonomik çıkar birlikteliği olmayan fonlayanın, çok daha düşük miktarlarla davaya destekte bulunmaları şeklinde vücut bulur.
Dava Kitle Fonlaması tek dava (Case specific campaign) ve genel fonlama (general funding campaign) şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Tek davanın fonlanması halihazırda ortaya çıkmış hukuki uyuşmazlıklar için toplanmaya çalışılan fonlamayı ifade ederken çoğunlukla ödül bazlıdır. Genel fonlama şeklinde olanların temel amacı ise yalnızca hukuk alanında faaliyet gösteren Dava Kitle Fonlaması platformlarının kurulması ve bu platformlar aracılığıyla açılan davaların fonlanması, bu fonların idaresi ve yönetimidir. Genel fonlama seklinde olan DKF ler ödül bazlı olabilecekleri gibi bağış bazlı da olabilirler.
DKF’ de girişimci (initiator) sistemin işlemesi için gereken yazılım hizmetini sunan platformlar aracılıyla amaçlarını açıklayarak dava sonunda ne hedeflendiğini, toplanılan fonların nasıl kullanılacağını ve dava sonunda verilebilecek olası hükümleri değerlendirerek fona mümkün olduğunca yatırımcı çekmeyi amaçlar. Platformlar konularına ve denetim şekillerine göre farklılık gösterebilirler. Örneğin LexShares, öncesinde incelediği davaları akredite edilmiş ve yalnızca belli bir seviyenin üzerinde malvarlığı olan ABD vatandaşları veya merkezi ABD’ de olan şirketlerin platforma yatırımcı olarak kaydolmalarına izin vermektedir. Ayrıca fonlama sözleşmesi, davaların ve dava surecinin gidişatı ve buluşturulan tarafların bilgileri platform üzerinden taraflara sunulur. Bir diğer kitle fonlama platformu olan Invest4Justice ise yatırımcıların davayı fonlamasını kâr amacı gütmeyen bir amaca, bir diğer ifadeyle herhangi bir maddi kazanç umulmaması şartına bağlamıştır.
Yakın zamana kadar yapılan fonlamalar ekseriyetle kamu yararı olan ve toplum üzerinde etki alanı büyük davaların, hayırseverlik veya gönüllülük saiki ile fonlanması şeklindeydi. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri Indiegogo adli platform aracılığıyla, Inder Comar adlı ABD’li bir avukatın Bush yönetimine karşı 2003 Irak müdahalesinin planlanması ve uygulanmasının Nurnberg Yasalarına aykırı olduğu iddiasıyla ikame ettiği davaydı.
Kar amacı güdülerek davanın fonlanmasına olanak tanıyan platformların örnekleri de mevcuttur. Bunlardan biri olan 2019 yılında İngiltere’de kurulan AxiaFunder, davaları önceden analiz ederek, özellikle kazanılma ihtimali yüksek olan davalar aracılığıyla yatırımcıları cezbetmeye çalışmaktadır.
DKF’nin en büyük avantajlarından birisinin özellikle hukuka erişimin ve avukatlık ücretlerinin pahalı olduğu Avustralya, Amerika gibi ülkelerde hak arama hürriyetinin gerçekleşmesine olanak tanıması olarak gösterilmektedir. Aynı şekilde bu konu özelinde süregelen birçok tartışma vardır. Özellikle kamuoyunu yakından alakadar eden, nispeten politik ve ideolojik yanları da olan davaları fonlayan platformların bu fonlamaya hangi amaçla izin verdiğine dair spekülasyonlara şahit olunmaktadır. Örneğin Avustralyalı profesyonel rugby oyuncusu Israel Falou’nun, LGBT bireyleri hakkındaki açıklamalarından dolayı milli takımdan uzaklaştırılma kararına karşı Avustralya milli takımı aleyhine açtığı dava, başlangıçta FoFundme adlı DKF aracılığıyla fonlanmaya başlanmışken bir süre sonra fonlama, ayrımcılık teşkil edeceği gerekçesiyle platform tarafından iptal edildi.
DKF’de avukatın vermiş olduğu hizmet karşılığında ücretinin ne kadar olacağı ve fonlamayı kimin ve hangi amaçla yapacağı da DKF’ nin yaygın olduğu ülkelerdeki tartışma konularından bir diğeridir.
Bir diğer mesele ise fonlamanın duyurulması sırasında iyi veya kötü niyetle davanın yanıltıcı veya doğru olmayan bir biçimde sunulabilme ihtimalidir. Örneğin kamu yararı bulunduğu izlenimi verilen bir hukuki uyuşmazlığın yalnızca özel hukukla alakalı sözleşmesel bir ilişkiden kaynaklanması bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Bu durum avukatların vekalet sözleşmesinden kaynaklanan özen borcu açısından tartışma yaratan bir diğer husustur.
Davaya yatırılan fon üzerinden avukatlık ücretine hak kazanacak olan avukatın, fonlayanların etkisi altında kalma olasılığı ise bir diğer meseledir. Bununla bağlantılı olarak davanın fonlanması için toplanan paranın tamamının kullanılmaması ihtimalinde bakiye miktarın platforma mı yoksa fonlayan tarafa mı iade edileceği başka bir soru işaretidir. Özetle, kısa zamanda üzerine bu kadar çok konuşulan ve hakkında yazılıp çizilen DKF ilerleyen zamanlarda hukuk aleminde küresel çapta da daha fazla ses getireceğe benziyor.
Bibliyografya
Startup Hukuku – Kitlesel Fonlama nedir?
Discussion Paper
Fundable – History of Crowdfunding
Unmet Need Legal Aid Makalesi
Crowdfunding Litigation: Problem or Solution Makalesi